W Kijowie trwa Laboratorium Przemian Kulturowych – międzynarodowy projekt poświęcony wymianie doświadczeń artystycznych pomiędzy twórcami z Polski i Ukrainy. Jednym z głównych wydarzeń programu są warsztaty dramatopisarskie „Tekst autorski”, prowadzone przez Seba Majewskiego, polskiego reżysera, dramaturga i dyrektora Teatru Dramatycznego im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu. Spotkania odbywają się w Teatrze Dramatopisarzy w dniach 6–10 maja i gromadzą młodych ukraińskich autorów i autorki dramatów.
Laboratorium organizuje platforma Cultura Moderna, Narodowy Teatr im. Iwana Franki oraz Teatry Weteranów i Dramatopisarzy. Kuratorką i współinicjatorką wydarzenia jest Maria Yasinska – producentka, badaczka teatru i animatorka dialogu między polską a ukraińską kulturą teatralną. Yasinska uczestniczyła w 2024 roku w Rezydencji Artystycznej dla przedstawicielek i przedstawicieli zawodów teatralnych z Ukrainy, organizowanych przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Teatrze SZANIAWSKX. Podczas konferencji prasowej przedstawiającej projekt Laboratorium artystka podkreśliła, że wydarzenie służy nie tylko badaniu możliwości formalnych teatru w czasach wojny, ale też stawia pytanie o to, jak współczesne społeczeństwa mogą przetwarzać zbiorowe doświadczenie przemocy, lęku i oporu poprzez język sceniczny.
- Chodzi o coś więcej niż symboliczny gest solidarności. To realna, codzienna praca nad wspólną europejską przyszłością – zaznaczyła Yasinska.
Same warsztaty Seba Majewskiego koncentrują się na dramaturgii pisanej z myślą o aktorach i scenie. Polski twórca dzieli się swoimi strategiami budowania narracji o wojnie – nie przez dokument, ale poprzez metaforę, obraz, konstrukcję baśniową. Podczas konferencji artysta zaznaczył:
- Praca w Ukrainie w czasie wojny to dla mnie wielki zaszczyt. Temat wojny był obecny w moim życiu od dziecka — urodziłem się w 1971 roku, we Wrocławiu, w mieście dotkniętym wojenną historią. Choć nie przeżyłem wojny bezpośrednio, była ona obecna w moim wychowaniu, literaturze, kulturze. Dlatego dziś, spotykając się z twórcami, którzy mają doświadczenie realnej wojny — chcę przede wszystkim słuchać i dzielić się strategiami opowiadania. Nie mam oczekiwań — wiem, że przyjeżdżam z doświadczeniem ‘pośrednim’. Ale mogę pomóc w szukaniu formy. Jak mówić o wojnie w teatrze — by nie uciec w banał, nie szantażować emocjonalnie, a równocześnie — dać widzom szansę zostać z tą opowieścią. Dla ukraińskich artystów i artystek wojna to konkret. Ja przyjeżdżam z wojną opowiadaną, oni przychodzą z wojną przeżytą - mówi Majewski.
Kolejnym istotnym elementem Laboratorium są czytania performatywne i spotkania. Prezentowane są dramaty klasyczne i współczesne, m.in. „Sprawa Dantona” Stanisławy Przybyszewskiej, „Do piachu” Tadeusza Różewicza oraz „Nocny portier: doświadczenie” autorstwa samego Majewskiego – sztuka inspirowana książką Joanny Ostrowskiej o przemocy seksualnej w obozach koncentracyjnych, podejmująca temat pamięci i języka przedstawiania przemocy, a także reportażami o Gross Rosen Agnieszki Dobkiewicz.
Współorganizatorami projektu są m.in. Narodowy Teatr im. Iwana Franki, Teatr Dramaturgów oraz Teatr Weteranów – niezwykła inicjatywa artystyczna, stworzona przez dramatopisarza Maksyma Kuroczkina i żołnierzy wracających z frontu. To projekt edukacyjno-artystyczny, który pozwala osobom z doświadczeniem wojennym tworzyć teksty sceniczne i prezentować je na profesjonalnych scenach, w tym na deskach Teatru Franki. To forma samouzdrawiania, ale też bardzo poważny głos w dyskusji o wojnie. Teatr Weteranów to miejsce, gdzie powstaje nowa dramaturgia – uczciwa, bezpośrednia, wykraczająca poza terapię.
Projekt wspiera również House of Europe i Goethe-Institut, które widzą w działaniach tego typu przykład wsparcia zdrowia psychicznego poprzez kulturę oraz budowania odporności społecznej. Jak zaznacza Wołodymyr Wolyk, program grantowy House of Europe otwiera nowe możliwości współpracy z instytucjami kultury krajów Unii Europejskiej, promując mobilność, wymianę rezydencyjną i edukację kadr kultury. Zachowanie ciągłej obecności i oddanie głosu ukraińskim artystkom i artystom w Europie wydaje się niezwykle ważne wobec obecnych dynamicznych przemian geopolitycznych.
Otwarta część Laboratorium potrwa jeszcze do 12 maja i obejmuje nie tylko czytania performatywne, ale także wykłady otwarte, m.in. Olgi Śmiechowicz czy Witolda Mrozka.
- To przestrzeń dla rozmowy o tym, jak myśleć o teatrze nie jako estetyce, ale jako politycznym narzędziu, które daje głos i kształtuje wspólnotę – podsumowuje Yasinska. Seb Majewski dodaje: - Nie wierzę, że teatr może zmienić świat. Ale wierzę, że może zmieniać ludzi. A to już bardzo dużo.
Laboratorium Przemian Kulturowych w Kijowie nie jest jedynie serią warsztatów czy czytań – to ważny gest międzynarodowej obecności i wsparcia, ale także próba stworzenia wspólnego języka artystycznego dla rzeczywistości, która nie mieści się w znanych powszechnie ramach. Spotkanie artystów z różnych krajów, z różnym doświadczeniem wojny, traumy i pamięci, otwiera nowe perspektywy i pozwala testować nieoczywiste strategie opowiadania. W czasach dezinformacji i przemęczenia emocjonalnego teatr staje się nie tylko lustrem, ale też narzędziem – do myślenia, współodczuwania i odzyskiwania podmiotowości. Kijowskie laboratorium pokazuje, że nawet w najtrudniejszych warunkach można tworzyć żywe, odważne i odpowiedzialne formy sztuki – z myślą o przyszłości, która dopiero się kształtuje.
Cały zapis konferencji Laboratorium Przemian Kulturowych w Kijowie można znaleźć pod adresem:
